کاملترین مجموعه فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری مردم ایران قسمت 328

زیادی کردن-زاید بودن-غیر لازم بودن

دست پاک-درستکار

 

دَم ریز-پشت سر هم-پیاپی-متوالی
خرابکاری-به هم زدن نظم-ایجاد اختلال-آلودن بستر و لباس-تروریسم

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)

بار گردن کسی گذاشتن-کاری را به زور و اصرار به عهده ی کسی گذاشتن
ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

 

چرکوندی-لکه دار کثیف

چشم کسی راه کشیدن-خیره ماندن به جایی و پلک نزدن

جاگرم کردن-در جایی ماندن

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

پشت گوش انداختن-دیر انجام دادن-اهمیت ندادن-امروز و فردا کردن

زیر پوش-جامه ی زیرین

جوال پنبه آوردن-حرص و طمع زیاد داشتن-میل و علاقه ی فراوان داشتن
دل واپسی-نگرانی-اضطراب
خاله قدومه-نگا. خاله سوسکه

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

چوروک-چین و شکن

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

دختر خانم-خطابی احترام آمیز برای دختران

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

تریت- تلیت

از زبان کسی مو در آمدن-کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است

آجر شدن نان(از بین رفتن درآمد)

تعطیلی-روز تعطیل-زمان دست کشیدن از کار

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

پرت از مرحله-دور از اصل موضوع

 

جز و ولز-نگا. جز و وز
 

پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)

جرواجر کردن-پاره پاره کردن

خوش آب و هوا-معتدل-کنایه از جایی که در آن وسایل خوشی فراهم باشد

زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن

رضا شدن-راضی شدن

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

زیر جامه-زیر شلواری

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

توی هم رفتن سگرمه-گره بر ابرو زدن بر اثر خشم

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

زیر سبیل گذاشتن-تحمل کردن-به روی خود نیاوردن

جناغ-استخوان جلو سینه ی مرغ

دور-بار-دفعه-نوبت

چاپچی-دروغ گو-لاف زن

ادب شدن-فهمیدن-با تنبیه عاقل شدن-تجربه آموختن-آدم شدن
درق دروق-درق درق

خانم باجی-همشیره-خواهر خوانده

دریافت-گرفتن-ادراک

چوب حرفی-چوب کوچکی که به دست کودکان می دادند تا روی سطر های کتاب بگذارد و آن ها را بخواند

تار-از محلی راندن

پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است

چغاله بادامی-چغاله بادام فروش

چال افتادن-گود شدن

 
خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه

بی بخار بودن-بی عرضه بودن-ناتوان بودن

 

دیر کردن-تاخیر کردن
دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

خون سیاوش-انگیزه ای که سبب نابودی دو خانواده-دو شهر یا دو کشور شود

تیز کردن گوش-دقت کردن برای درست شنیدن سخنی مهم
از ریش برداشتن، روی سبیل گذاشتن(کار غیرمنطقی و بی‌نتیجه کردن)
آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

درخت مراد-درختی که به آن به عنوان نذری چیزی می بندند

آب نخوردن چشم(امید نداشتن)

پاکاری-شغل پاکار

چاشت یک بنگی-خوردنی کم با پول اندک
بِدو بِدو-با شتاب-سریع

رو شدن دست کسی-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

 

بز دل-ترسو

بچه انداختن-بچه ی نارس بدنیا آوردن

دست پیش گرفتن-پیشدستی کردن-سبقت گرفتن
حاملگی-آبستنی

بار و بندیل-اسباب و بساطی که کسی با خود می برد

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

زیر دماغ کسی سبز شدن-ناگهان در برابر کسی حاضر شدن

جوراب شلواری-جوراب همراه با شلواری از همان جنس و چسبیده به آن

بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن
اهل بیت(اهل خانه، خانواده)
ابنه‌ای(کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد)

دل و جگر چیزی را بیرون آوردن-چیزی را به هم ریختن-نامرتب و درهم و بر هم کردن

ارواح بابات-به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود

دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن
جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد

چتر باز-مهمان ناخوانده به وقت غذا
چوب دو سر گُهی-نگا. چوب دو سر طلا

افقی برگشتن(شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن)

انگولک کردن-سر به سر گذاشتن-با انگشت به چیزی ور رفتن-انگشت رساندن

دو لَتی-در دو لنگه ای

حُجره-دفتر کار در بازار و تیمچه

چلو چو انداز-شایعه پخش کن
 

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

آتش‌بیار معرکه(فتنه‌انگیز میان دو دشمن)

 

زیر دماغ کسی سبز شدن-ناگهان در برابر کسی حاضر شدن

از بن گوش-کمال بندگی و خدمتکاری

جان به لب رسانیدن-صبر و طاقت کسی را تمام کردن

ادا در آوردن-مسخرگی کردن-تظاهر کردن-تقلید کردن
چرکمرد شدن-آن قدر چرک که با شستن هم چرک نرود

پیاده کردن-انجام دادن-تحقق بخشیدن-از هم باز کردن

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

بگیر بگیر-بازداشت افراد بسیار-توقیف گروهی

خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس

چل پله-آب انباری که دارای چهل پله است

خوش قلق-رام-خوش خوی

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

خیسیده-چیزی که آب در آن نفوذ کرده است

خط در میان حرف زدن-آرام آرام و شمرده سخن گفتن

خوش لباس-نگا. خوش پوش

پر گویی-روده درازی-پر چانگی

 

ار زبان کسی(از قول کسی)

 

دق مرگ-دق کش
 

خز گیر آوردن-نگا. خر گرفتن کسی

حشل-خطر

بَده کردن-کسی را بد وانمود کردن-کنفت کردن-از چشم انداختن

جدول کشی-خط کشی و شبکه بندی

زحمت کشیدن-کار کردن

پیشمرگ-فدایی-کسی که برای مرگ پیشقدم می شود

بد بیاری-بد شانسی-ناسازگاری بخت-چپلی

دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن

حمال باشی-به تخقیر به آدم ناشی و بی عرضه می گویند

اُریب(کجکی، یک بر، یک ور)

 

چشم انداختن-نگاه کردن

حشل-خطر

دست به دست گشتن-هر از گاهی نزد کسی بودن-از دستی به دست دیگری رفتن

چار راه-محل تقاطع دو راه

 

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

آماده‌باش(حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر)

خشک زدن-مات و مبهوت ماندن

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

خود را خوردن-رنج بردن

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی

 

ریشه کردن-قوام یافتن-جایگیر شدن-مستحکم شدن وضع
آش پشت پا-آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند

چشم و ابرو نازک کردن-ناز و افاده کردن

پشت چشم کسی باز ماندن-انگار نه انگار-برای کسی فرقی نداشتن

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

به هم زدن حال-موجب بالا آوردن شدن

جوش آمدن-به خشم آمدن-کج خلقی سخت کردن
حال و بار-وضع زندگی

روی دایره ریختن-روی داریه ریختن

زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

تخت پایی-صاف بودن کف پا

جلز-نگا. جز

 

دلبخواه-به اختیار-بدون رعایت رسم و قانون

خُرخُر-آواز نفس شخص خوابیده

حال و احوال-وضعیت-کیفیت

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

تو هفت آسمان یک ستاره نداشتن-در نهایت فقر و تنگدستی بودن
بی سیرت-بی آبرو

راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

رنگ و رو رفته-کهنه-فرسوده-کارکرده

دری وری-سخن بی سر و ته-چرند و پرند
اسم شب(کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب)

دست دست کردن-تردید داشتن-وقت کشتن-وقت را هدر دادن

بیرون روش-اسهال-شکم روش

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی
اگر و مگر کردن(شرط و بهانه آوردن)

 

اخم و تخم-ترش‌رویی-کج‌خلقی

روغن زرد-روغن حیوانی

حُقه-زرنگ و ناقلا

آماده‌باش-حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر

 

 

پر و بال-امکان-فرصت

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

خاله سوسکه-دختران خردسالی که ادای زنان بزرگسال را درمی آورند

جار زدن-سر و صدا راه انداختن-همه را با خبر کردن-رازی را بر ملا کردن-فریاد کشیدن

رَطب و یا بس گفتن-سخنان درست و نادرست گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

 

 

چاق کردن-سر حال آوردن-درمان کردن

جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن

از آب کره گرفتن-از آب روغن گرفتن

پیل پیلی رفتن- پیلی پیلی خوردن

خرج در رفته-خالص-ارزش پس از کسر مخارج لازم
انگشت در سوراخ مار کردن(دانسته خود را هلاک کردن)
پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

جهنم-کلامی که آن را به هنگام بی اهمیت دانستن چیزی می گویند

 

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

به آب چسیدن-از بین رفتن-نابود شدن-نتیجه نگرفتن
خر در چمن-آوای ناهنجار-هرج و مرج
چوب حراج چیزی را زدن-در برابر تاراج و غارت قرار دادن

دو قورت و نیمش باقی بودن-با وجود بهره بردن فراوان هنوز ناسپاس بودن

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

آب از سر گذشتن(کار از چاره و تدبیر گذشتن)

اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

به عمل آوردن-به اجرا در آوردن-برای استفاده آماده کردن

دیزی دِهناری-آدم بی ظرفیت و کم طاقت

دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق

بازده-محصولی که انسان یا ماشین در مدتی معین تولید می کند

ازرق(چشم زاغ)

پاشنه ی خانه ی کسی را در آوردن-کسی را با خواستن چیزی به ستوه آوردن

دید زدن-چشم چرانی کردن-دور و بر را نگاهی انداختن

 
تخت پایی-صاف بودن کف پا

استخوان‌بزرگ(شخص دارای اصل و نسب)

چیز دار-ثروتمند
دلسرد-ناامید-مایوس
افسارگسیخته-سرکش
دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

حبه کردن-دانه دانه کردن

خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

 

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

آب خنک خوردن-به زندان افتادن
آب و رنگ-طراوت و شادابی
تا کش به کشمش می خوره-هنوز چیزی نشده-سر کوچک ترین بهانه

پَک و پوزه-ریخت و قیافه-شکل ظاهر
حساب کسی پاک بودن-کار کسی خراب و زار بودن

دوختن چشم-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

چشم ورقلمبیده-چشم بیرون زده

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن

خوش رو-زیبا-خندان

حوصله ی سر خاراندن نداشتن-گرفتاری و کار زیاد داشتن

تل و بل-جا به جا کردن-بالا و پایین کردن

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

چاووش-کسی که به هنگام رفتن زایر به زیارت اشعار مناسب می خواند

چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

آب دندان خوردن(حسرت خوردن)

 

تخت و تبار-خوب و رو به راه

اینجانب-تعبیر گوینده یا نویسنده از خود

خودکار-دستگاهی که نیازی به مراقبت انسان ندارد

خاطره-یادگار

پیزر به پالان کسی گذاشتن-با دروغ و چاپلوسی کسی را فریفتن-هندوانه زیر بغل کسی گذاشتن

از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن

چاق کردن غلیان-آماده کردن غلیان برای کشیدن

اجابت کردن معده-قضای حاجت

پابوس-زیارت

دل فرو ریختن-سخت وحشت کردن-بسیار ترسیدن

از خجالت کسی در آمدن(محبت کسی را جبران کردن)

تپیدن-به زور و با پر رویی وارد جایی شدن

خبردار-اصطلاح نظامی برای آماده کردن سربازان برای انجام فرمان

پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی

افسار پاره کردن(سرپیچی کردن، یاغی شدن)

دست پیش را گرفتن-خود را محق وانمود کردن
جان کسی به نانش بسته بودن-بسیار خسیس بودن که حاضر باشد جان بدهد نان ندهد
آب از آب تکان نخوردن-رخ ندادن جنجال و هیاهو-آرام ماندن اوضاع

ایراد بنی‌اسرائیلی(بهانه‎های بی‌خود و بی‌جهت)

 
ابرو فراخی-خوشدلی-گشاده‌رویی

ته گرفتن-سوختن غذا

بی وقت-نابهنگام-بی موقع

تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد
راست و حسینی-رو راست-بی شیله پیله

 

 

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

داداشی-برادر در زبان کودکان

چرخ و فلک-وسیله ای دایره شکل برای بازی با جایگاه هایی آویخته که هر یک یا چند تن بریکی از آن ها می نشیند و آن دایره بر گرد خویش می چرخد

ای والله گفتن(به برتری کسی بر خود اقرار کردن)

زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

بغل پر کن-دختر یا زن چاق
ژست-طرز حرکت و رفتار شخص
 

خرچنگ قورباغه-کج و معوج-درهم و برهم

دلداری دادن-تسلی دادن

اُریب(کجکی، یک بر، یک ور)

رفتگر-سپور-آشغالی

پیر هافهافو-سخت پیر-پبری که دندان هایش ریخته است

بوی شیر از دهان کسی آمدن-نادان و بی تجربه بودن-رشد جسمی و عقلی نداشتن-کودک و خام بودن

بد خواب شدن-بی خواب شدن-خواب آسوده نکردن
پافنگ-نهادن ته تفنگ در کنار در حالت خبردار ایستادن

اروای ننه‌ات-ارواح بابات

چسی درکن-آدم پر مدعا

دست به دهن-کسی که به اندازه ی مخارجش درآمد روزانه دارد-آدم کم درآمد و تهی دست

 

خاکشیر-کنایه از خرد و ریز ریز

دربست-یک جا-به طور کامل-به طور کلی

 
پای چیزی را خوردن-تاوان کاری را پس دادن

ریز بینی-نکته سنجی-دقت

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

چه کشکی چه پشمی !-در هنگام انکار گفته می شود

برای کسی آش پختن که یک وجب روغن داشته باشد-زمینه ی تنبیه و گوشمالی برای کسی آماده کردن

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

آب‌کور(کسی که سودش به دیگران نمی رسد)

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

 

پا سبک کردن-زاییدن-زایمان کردن
رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

 

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن
جوش جوانی-جوشی که بر صورت یا کمر جوان ها می زند-جوش غرور
دلسرد کردن-ناامید کردن

 

زرد کردن-بسیار ترسیدن-از ترس وادادن-کاری را خراب کردن

بر افتادن-از کار بر کنار شدن-بی اعتبار شدن
داغ چیزی به دل کسی ماندن-آرزوی چیزی را داشتن و به آن نرسیدن

بکُش-تا سر حد مرگ-بیش از حد توانایی
بالا آمدن گندکاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده
جن بو داده-نوعی دشنام است
چشم غره رفتن-نگاه خشم آلود کردن

آل آروادی-زن سخت بی‌حیا و بد‌رفتار

از کیسه شدن(هدر شدن، ضرر کردن)